Vestigingsplaatsen van de familie Chorus

De familie Chorus is, zoals beschreven op de pagina Oorsprong, afkomstig uit Aken. Wie zijn de eersten van de familie geweest die naar Nederland zijn vertrokken? In het doopregister van de St. Servaaskerk in Maastricht is op 7 oktober 1594 een Catharina de Choris ingeschreven, dochter van Joannis (Jois) de Choris. In latere akten wordt duidelijk dat de naam de Choris (weer) in Chorus verandert, het was kennelijk een kwestie van schrijfwijze. Ook tussen 1602 en 1628 duikt nog diverse keren de naam Choris op, maar vrijwel steeds alleen als doopgetuige. Van een bloeiende familietak is kennelijk geen sprake. In 1706 vinden we pas weer een dopeling, Guillielmus Chorus, wiens vader als Henricus Choris staat beschreven, echtgenoot van Maria Moës.

Halverwege de achttiende eeuw hebben zich Chorussen vanuit Aken in Limburg gevestigd. Met name de kinderen van Pieter Joseph Chorus (geb. 1703) en Elisabeth Dortant, die in kerkelijke registers van Schaesberg, Heerlen, Sippenaken en Laurensberg worden beschreven. Laurensberg, tussen het Limburgse Bocholtz en Aken ligt thans over de grens, maar behoorde evenals andere delen van Limburg reeds voor 1795 tot de Generaliteitslanden. In de loop der tijden is er in staatkundig opzicht veel veranderd in deze gewesten, zoals is af te lezen uit de onderstaande kaarten. De grenzen van het Nederlandse Limburg zijn pas in 1814 vastgesteld.

De volgende stamvader-emigranten waren Johann Wilhelm Hubert Chorus (geb. 1826) en zijn broer Johann Arnold Chorus (geb. 1828). Omdat hun oudste broer Mathias Joseph Bernard Chorus (geb. 1825) vader Peter Joseph Chorus (geb. 1793) zou opvolgen in de brandewijnfabriek te Aken, waren zij aangewezen op een andere toekomst. Mijn vader vertelde me eens, dat deze Akense brouwerszonen het tactisch aanpakten. Zij zaten als jong volwassenen redelijk goed bij kas en dat gaf hun de mogelijkheid goede sier te maken bij hun bezoek aan kermissen in Limburg. Ze zouden niet alleen op zoek zijn geweest naar vertier, maar ook naar interessante huwelijkspartners. Die hebben ze, als het om hun toekomst ging, gevonden: ervende dochters wier vader een welvarende hofstede bezat of pachtte met, zeker in het geval van de Schiffeler te Heerlen (Albertine Lintjens), uitgestrekte landerijen. Zo zien we vervolgens Johann Arnold als landbouwer en later grondeigenaar opduiken in de aktes, waar hij voorheen als 'Branntweinbrenner' werd aangeduid (Johann Arnold en zijn gezin staan afgebeeld op de welkomstpagina en op de fotopagina, omdat hij de voorouder is van de meeste huidige Chorussen in Nederland; de tak van Johann Wilhelm Hubert Chorus is in de mannelijke lijn gestopt, waardoor de huidige nazaten de naam Chorus niet meer voeren).

Behalve de Schiffeler te Heerlen hebben drie andere hofsteden een rol gespeeld in de Nederlandse tak van de Chorus-familie: een hofstede op de Heerlerbaan (Catharina Dortu) die Johann Wilhelm Hubert verwierf (afgebroken voor de bouw van de Gregoriuskerk in Brunssum, zie foto), de Watersleyde bij Sittard en een hoeve uit 1623 in Munstergeleen, nu alleen nog woonhuis, die bekend staat als Chorushoeve. De Watersley werd door Alphons Chorus (geb. 1851) gepacht van de familie Pijls uit Schinnen, terwijl zijn zoon Arnold Chorus (geb.1880) de hoeve te Munstergeleen in 1905 kocht van de erven van Arnold Constant Hamers (burgemeester van Munstergeleen van 1873-1885). Een studie over de Chorushoeve, een in enkele opzichten uniek voorbeeld van vakwerkbouw, publiceerde Prof. Dr. J.H.A. Schrijnemakers in zijn werk Munstergeleen, een monografie over een Limburgse gemeente (1964). Deze studie vindt u hier als pdf. De familie Chorus is nog in het bezit van een schilderij van de Chorushoeve, rond 1930 gemaakt door George Tielens. Van kort na de aankoop van de hoeve in 1905 stamt deze foto. Tussen 1950 en 1970 werden in Munstergeleen ansichtkaarten verkocht met afbeeldingen van de Chorushoeve, ten onrechte geschreven als 'Choreshoeve'.

Veel eerder al, in de veertiende eeuw, bezat Johann Chorus, schepen in Aken, een landgoed ten noorden van de Heerlerheide, op 'de Varenbuchel'. Dit was een adellijk huis en leen (verheven in Valkenburg) van de heren van Wickrath. Het goed werd in aktes van dit leen aanvankelijk aangeduid als Heydenhofke, vervolgens als Chorushof en tenslotte als Carisborg. Deze laatste benaming is afgeleid van leden van de familie Rodenbroek met de voornaam Keris of Caris, die het in de vijftiende eeuw bewoonden. In een akte uit 1410 staat vermeld, dat 'juffr. Jutta Corus' 'op St. Nicolaas avond' het huis van haar vader Johan Chorus erfde samen met 'hooren momber' Wilmken Kaldenborne, 'alsulcke guet ende leen, als Johan Korus in leen hielde van Wicrode, overmits mannen Arnolt van Bensenroide ende Gerrit van Kaldenborne'. In de 16e eeuw is het huis in bezit gekomen van de familie Van Lontzen, in 1570 woonde Werner Huyn van Amstenrade er. In de 17e eeuw behoorde het aan Jan Vorsterman, wiens dochter huwde met Johan Willem van der Heyden de Blisia.Hun nakomelingen behielden Carisborg tot begin 19e eeuw, toen het goed in handen kwam van de familie Systermans. In 1899 stuitte eigenaar Jos Systermans bij het boren ten behoeve van een waterpomp op bruinkool. Dit begon hij vanaf 1906 te ontginnen. Uiteindelijk sloopte hij voor de winning zelfs het woonhuis. Een foto van het huis kort na aanvang van de bruinkoolexploitatie vindt u hier.

Om nu te zien hoe de staatkundige verhoudingen rond Aken en in Limburg zich globaal ontwikkeld hebben, en hoe ze waren in de tijd dat de eerste Chorussen zich daar vanuit Aken vestigden, neem ik hieronder enkele kaarten op. Voor de ligging van de genoemde plaatsen tenslotte een actuelere kaart.