Tekst: Boudewijn Chorus (Update: 23 febr. 2025)

De familie Chorus is afkomstig uit Aken. De eerste akte waarin de naam Chorus vermeld staat dateert uit de dertiende eeuw. Het betreft een akte uit 1232, waarin een Tiricus (Diederik) Chorus wordt genoemd als getuige van een donatie aan een klooster in Burtscheid, bij Aken. In een andere akte, uit 1250, worden twee broers Chorus (Wilhelm en Henric) genoemd als getuige van een grondoverdracht aan de belangrijkste kerk in Aken, de latere Dom van Aken.

Het is mogelijk dat de familie haar naam te danken heeft aan de bouw van het beroemde koor (in het Latijn: chorus) van de Dom op dat stuk grond. Daar is echter tegen in te brengen, dat al vóór de bouw ervan naamsvermeldingen Chorus in akten zijn vastgelegd, zoals hierboven al aangegeven. Er is ook geen gedocumenteerd bewijs voorhanden dat een Chorus bouwmeester van het koor zou zijn geweest. Wel staat op de traverse van het koor van de Dom een beeld van Ritter Gerhard Chorus, met in zijn handen een bouwtekening, waarop de contouren van de fundamenten van de Dom staan weergegeven.

Onder meer de bekende historicus Macco ging er mede daarom van uit, dat Ritter Gerhard Chorus, die één van de beide burgemeesters van Aken was in de jaren 1327, 1334, 1338, 1346 en 1348, het koor van de Dom in Aken zou hebben gebouwd. Maar het kan ook zijn dat dit beeld er kwam omdat Ritter Chorus tijdens zijn burgemeesterschap initiatiefnemer, een belangrijke aanjager en wellicht medefinancier was bij de bouw van het koor. Zijn betrokkenheid bij onder andere de bouw van het Rathaus, het oude stadhuis van Aken, is overigens wel gedocumenteerd.

Over deze Ritter Chorus hieronder en elders op deze website meer. Hier zij nog vermeld, dat voor hem en zijn vrouw Katharina in 1335 een kerkelijk document werd uitgevaardigd in de toenmalige pauselijke residentie Avignon, enkele dagen na de installatie van paus Benedictus XII. De oorkonde is ondertekend door een aantal bisschoppen en is voorzien van (restanten van) hun zegels. De bisschoppen wilden met dit document het klooster van de Cisterciënzer nonnen in Burtscheid bij Aken in de belangstelling van de gelovigen aanbevelen. Daartoe verstrekten zij een aflaat aan ieder die het klooster bezocht op een zon- of feestdag of bij een kerkdienst op een andere dag, etc., of er giften aan spendeerde, of... bad voor het zielenheil van Gerhard Chorus, zijn vrouw Katerina, hun kinderen en bloedverwanten (dat laatste hoefde dan nog niet eens in het klooster te gebeuren). Deze aflaatakte wordt bewaard in het Landesarchiv Nordrhein-Westfalen in Duisburg. Een afbeelding ervan, inclusief een vertaling en toelichting, is hier te vinden.

Stadsbestuurders van Aken
Behalve deze Gerhard Chorus - over wie verderop meer - heeft in de loop van de veertiende tot in de achttiende eeuw een hele reeks naamdragers Chorus bestuurlijke ambten bekleed voor de stad Aken, vooral als schepen (wethouder/lid van het stadsgerecht), meier of burgemeester. Ook in het nabij Aken gelegen Burtscheid hebben naamdragers Chorus in openbare functies gediend. Zo komen we in akten de volgende personen in de erna genoemde rol tegen:

1321 Heynrich Chorus - schepen;
1327, 1334, 1338, 1346, 1348 Gerhard Chorus - burgemeester;
1331 Johann Chorus meier, 1334, 1351 raadslid;
1337, 1338, 1347, 1349 Johann Chorus - schepen;
1351 Jakob Chorus - raadslid;
1357-1367 Gerhard Chorus - schepen;
1364 Heynrich Chorus II - raadslid;
1367 Johann Chorus - burgemeester;
1358-1367 Johann Chorus II - schepen;
1374-1409 Heynrich Chorus II - schepen;
1408 Gerard Chorus - meier Burtscheid (belast met rechtspraak);
1410-1418 Gerhard Chorus II - schepen;
1450-1460 Johann Chorus III - schepen;
1459 Erwin Chorus - schepen;
1495 Gerhard Chorus III stadsbouwmeester;
1500 Johann Chorus IV - schepen;
1516 Gerhard Chorus III - schepen;
1549 Johann Chorus IV - provisor Armenhuis;
1656 Gerhard Chorus IV - stadswijnopzichter;
1664-1674 Cornelius Chorus - burgemeester;
1682 Johann Chorus - meier Burtscheid;
1725 Johann Chorus V - burgemeester;
1725 Gottfried Chorus - stadswijnopzichter.

Familiewapens
Van enkele van deze Chorussen zijn hun familiewapens bekend. Deze zijn in de marge hiernaast afgebeeld. Aan deze wapens is duidelijk te zien, dat al deze personen verwant met elkaar waren. Terugkerende elementen in deze wapens zijn: gekruiste rode leliestaven op een zilver veld, een donkerblauwe eg, groene klaverblaadjes en elf rode schindels (dakpannen) boven en onder een balk. De afbeeldingen zijn deels ontleend aan H.F. Macco, Aachener Wappen und Genealogien, Aachen 1907, die ook de elementen inclusief de kleuren beschreef. De wapens in kleur (met uitzondering van de blauwe eg) komen uit een 17e eeuw boekwerkje dat in opdracht van het stadsbestuur van Aken werd vervaardigd en waarvan slechts één exemplaar bestaat, nu bewaard in het Stadtarchiv Aachen.

Gerhard Chorus
De bekendste voorvader van de familie is Gerhard Chorus (geb. ca. 1290), die voor het eerst genoemd wordt als burgemeester van Aken in een akte uit 1327. Hij stond enkele jaren later bekend als Ritter (ridder) Chorus. Die eervolle titel heeft hij waarschijnlijk gekregen van keizerin Margaretha (de Hollandse echtgenote van keizer Ludwig) bij haar bezoek aan Aken in 1338. (Een diepgaande studie over Gerhard Chorus door Dr. Martin Birmanns is gepubliceerd te Aken in 1913. Belangrijke gedeelten daaruit vindt u in Nederlandse vertaling elders op deze site.) Tevens vindt u informatie over Gerhard Chorus en de Duitse tak van de familie Chorus op de Duitstalige website chorusgen.de

Lange tijd is aangenomen, dat de naam Chorus is ontstaan omdat Gerhard Chorus de bouwer van het koor in de Dom van Aken zou zijn. Dit kan echter niet de reden zijn, aangezien - zoals hierboven beschreven - in oudere aktes reeds mannen met de naam Chorus figureerden. De familie Chorus heeft wel, getuige die akten, tot de oudst ingezetenen van Aken behoord. De meeste Latijnse familienamen stammen uit de latere humanistische tijd, maar de naam Chorus is dus al veel ouder en stamt mogelijk uit de Romeinse tijd.

Gerhard Chorus is bepaald belangrijk geweest voor Aken, zoals ook blijkt uit het feit dat hij begraven is in de Dom van Aken. Vóór hem kregen alleen de keizers Karel de Grote (742-814) en Otto III (980-1002) een laatste rustplaats in de kerk. Hij is een invloedrijk diplomaat geweest en was als vertegenwoordiger van de stad Aken aanwezig bij de verkiezing van koning Ludwig, later tot keizer gekroond. Van hem is voorts beschreven dat hij het ziekenhuis van de stad leidde (1327), dat hij het initiatief nam tot de bouw van nieuwe stadsmuren (1329-1336), en dat hij het raadhuis bouwde (1350) op de resten van de burcht van Karel de Grote. Dit gebouw staat er nog steeds; aan de zuidgevel is een beeltenis van Gerhard bevestigd. Ook op de traverse van het koor van de Dom staat een beeld van Gerhard Chorus, met in zijn handen een bouwtekening, waarop de contouren van de fundamenten van de Dom staan weergegeven. Van 1847 tot 1902 heette het plein bij het Raadhuis in Aken Chorusplatz, na herinrichting werd gekozen voor de vroegere benaming Katschhof (op het plein stond bij het gerechtsgebouw 'de Katsch', een schandpaal) en kreeg de nieuw aangelegde doorgang de benaming Ritter Chorus Strasse.

Cornelius Chorus
De straat Am Chorusberg voert op een andere Chorus terug, de naaldenfabrikant Cornelius Chorus (1659-1754). Deze man heeft niet alleen de naalden- en speldenmakerij van zijn vader Quirinus Chorus (ca. 1632-1687) uitgebouwd tot de grootste naaldenfabriek van Aken, maar heeft o.a. door het inzetten van watermolens de naaldennijverheid in Aken tot massaproductie gebracht. Door deze techniek werd het intensieve schuur- en slijpwerk enorm verlicht.

Rond 1730 hield Cornelius Chorus 900 à 1.000 mensen aan het werk, een voor die tijd enorm aantal. In de naaldenfabricage ging destijds jaarlijks meer dan 40.000 Reichsthaler om. In 1754, bij de dood van Cornelius (95 jaar oud), waren in zijn fabriek meer dan duizend naaldwerkers werkzaam, naast een veelvoud aan thuiswerkende ruwwerkers die het halffabricaat aanleverden.

Naast Chorus’ fabriek, veruit de grootste, waren nog zo’n acht à tien andere fabrieken werkzaam in Aken. In verhouding tot het totaal aantal inwoners van Aken in die tijd, geschat op 25.000, laat dit ook getalsmatig het aanzienlijke belang van de naaldindustrie in die tijd voor de stad zien: één op de vijf inwoners van Aken was werkzaam in of voor de naaldenfabricage. Het aandeel van Cornelius Chorus Nadeln in dat succes beschreef de historicus en stadsarchivaris van Aken Carl Franz Meyer onder meer zo: “Door zijn onvermoeibare ambitie voor verfijning van de naalden, voor innovaties van productietechnieken en verbetering van de werkplaatsen, behield deze fabriek wezenlijke voordelen. Zo werden steeds fouten opgespoord, verbeteringen aangebracht, de schuur- en slijpmolens beter ingericht en de kracht van het nog onbenut stromende water steeds beter gebruikt. Dat alles kwam de reputatie van de Akense naalden ten goede. Als handelsman bevorderde Chorus bovendien de afzet over de gehele wereld”.

Dat hetgeen Chorus aldus bereikte niet zonder slag of stoot is gegaan – hij heeft bijvoorbeeld vele processen gevoerd tegen vervalsingen en misbruik van zijn handelsmerken – is uitgebreid gedocumenteerd elders op deze website. Cornelius Chorus' zoon, Cornelius de jongere (1701-1774), was behalve naaldenfabrikant ook vele jaren burgemeester van Aken, hij stierf 'in het harnas'.

Chorus in Nederland en elders
De naam Chorus komt - met varianten als Cores, Coreis, Corisz, Corres, Corris, Kores, Korys - tot ver in de 16e eeuw vrijwel nergens anders voor dan in Aken en omgeving (Burtscheid, Scherberg, Würselen, Jülich) en van de huidige families Chorus in Nederland hebben alle hun voorouderlijke wortels in Aken. Het merendeel van hen woont tegenwoordig nog altijd in Limburg, waar de eerste uit Aken afkomstige Chorus gedocumenteerd is aan het eind van de 16e eeuw (doopregister St. Servaas, Maastricht 7 oktober 1594: Catharina de Choris, dochter van Joannis de Choris en Geertruijt van Mersen). Begin 17e eeuw zijn met name in Maastricht nog enkele dopelingen met de naam Choris gedocumenteerd en in de achttiende en negentiende eeuw in Vaals met de naam Corres, die later in de akten opduiken als Chorus, of reeds bij de doop een ouder of peter/meter hadden met de naam Chorus. Meer over de vestiging van naamdragers Chorus in Limburg op de pagina Plaatsen.

De naam Choris raakt geheel in onbruik begin 18e eeuw, sindsdien komt alleen de naam Chorus voor. In Berlijn hebben eind 19e eeuw twee of drie generaties de naam Von Chorus gevoerd, naar Hans Wilhelm Chorus (1842-1905) die in 1883 als majoor-generaal in de Pruisische adelstand werd verheven vanwege aan hem toegeschreven heldendaden in oorlogstijd. Nazaten van hem zijn geëmigreerd naar de VS en Canada. Daar komt ook Chorus als familienaam voor, evenals in Zuid-Amerikaanse landen, allen afstammelingen van emigranten uit Duitsland die dikwijls vermeld staan op in de VS bewaarde passagierslijsten van oceaanstomers in de 19e en begin 20e eeuw.

In Duitsland zelf zijn vanaf de 17e eeuw naamdragers Chorus uitgewaaierd naar onder meer steden als Keulen, Trier, Koblenz.

Ook in België en Luxemburg hebben zich vanaf die tijd leden van deze tegenwoordig dus wijd vertakte familie gevestigd.

Deze tekst is hier als pdf te downloaden.